Tradycja odczytana na nowo
Uniwersytety Ludowe poznaj ich historię
Idea Uniwersytetów Ludowych zrodziła się w połowie XIX wieku w Skandynawii. W latach 30-tych XIX wieku Nikolai Frederik Severin Gruntdvig (1783-1872) – duński duchowny, filozof i pisarz, ogłosił ideę „szkoły dla życia”. Była to zupełnie nowa koncepcja edukacyjna, która miała być zaprzeczeniem dotychczasowej praktyki w tym zakresie.
Na bazie idei Gruntdviga zaczęły powstawać nowe instytucje oświatowe – Uniwersytety Ludowe, które miały prowadzić edukację skoncentrowaną wokół wychowania obywatelskiego i rozbudzania świadomości narodowej, kształcenia w harmonii z przyrodą oraz szeroko pojętej edukacji regionalnej.
Pomysł Gruntdviga bardzo szybko zyskał wielu zwolenników i Uniwersytety Ludowe zaczęły powstawać w wielu krajach świata.
W Polsce pierwsze Uniwersytety Ludowe powstały jeszcze w zaborze rosyjskim. Często przywoływaną symboliczną datą jest tu rok 1900, kiedy powołano do życia zakład oświatowy w Pszczelinie, zarejestrowany oficjalnie w Petersburgu jako ferma ogrodnicza. W placówce oprócz przedmiotów z zakresu rolnictwa realizowany był też (nielegalnie) program z literatury i historii kraju, geografii, matematyki i innych przedmiotów – wzorem skandynawskich pierwowzorów. Pierwszym Uniwersytetem Ludowym w odrodzonej po I wojnie światowej Polsce był założony w 1921r. przez ks. Antoniego Ludwiczaka Uniwersytet Ludowy w Dalkach koło Gniezna. Z około dwudziestu placówek działających w okresie pomiędzy obiema wojnami światowymi na terenie Polski, należałoby też wspomnieć o Uniwersytetach Ludowych Ignacego Solarza: w Szycach (1924-1931) i Gaci Przeworskiej (1931-1939), gdyż są one najbardziej znane. Tajne Uniwersytety Ludowe działały także w czasie II wojny światowej. Po jej zakończeniu nastąpił żywiołowy rozwój Uniwersytetów Ludowych w Polsce. Niestety został on zastopowany w 1948 roku ze względu na zbytnią niezależność od władz politycznych.
Po 1956 roku, który w Polsce zaznaczył się znaczącymi ruchami społecznymi i pewną odwilżą polityczną, umożliwiono ponowne działanie kilku placówkom. Zmianę sytuacji przyniósł dopiero przełom lat 1980-tych i 1990-tych, kiedy to zaczęło pojawiać się więcej niezależnych inicjatyw w tym zakresie. W dniu dzisiejszym istnieje w Polsce kilkanaście nurtów nawiązujących do tradycji Uniwersytetów Ludowych – zarówno świeckich, jak i kościelnych. Trafiają one ze swoją ofertą do coraz szerszych kręgów społeczeństwa.
Misja i wizja uniwersytetów ludowych
W ostatnich latach w Polsce można zaobserwować dynamiczny rozwój i szybkie tempo powstawania Uniwersytetów Ludowych. Ich misja, wizja i tematyka realizowanych zajęć jest bardzo zróżnicowana. Uniwersytety Ludowe w Polsce mają ponad 100-letnią tradycję, z której warto czerpać, jednak współczesne czasy niosą nowe wyzwania i wymagają przedefiniowania koncepcji funkcjonowania „Szkół dla Życia”.
Niezmiennym jest jednak, że Uniwersytety Ludowe wypełniają lukę w systemie publicznych placówek oraz instytucji kultury i edukacji. Co więcej, dzięki wolności programowej oraz autonomii mogą szybko i elastycznie reagować na wyzwania i skutki kolejnych kryzysów.
Aby uzyskać więcej informacji o Uniwersytetach Ludowych zapraszamy do zapoznania się z Programem Wspierania Rozwoju Uniwersytetów Ludowych na lata 2020–2030, w którym znajdują się informacje na temat Uniwersytetów Ludowych.